Stilte en ons Innerlijk Weten

Wanneer we ons in de natuur bevinden, worden we vaak geraakt door de stilte om ons heen.

Dat zijn momenten in het leven waarin de tijd lijkt stil te staan. De oude Grieken gebruikten hiervoor de term Nunc Stans, wat verwijst naar een Stilstaan Nu!. Heidegger omschreef dit als Augenblick, wat vertaald kan worden als ‘een oogopslag’. Volgens Heidegger betekent dit meer dan alleen een vluchtig moment; het verwijst naar een moment van inzicht of visie (Einblick), vaak met een bijna mysterieuze diepte.

Deze momenten, hoe kortstondig ook, hebben de kracht om ons perspectief volledig te veranderen. Ze kunnen onverwacht plaatsvinden en ons leven een nieuwe richting geven, door een diepgaande verandering in onze kijk op het bestaan te initiëren.

Het is een rustgevende en diepgaande ervaring, die we met volle aandacht beleven. Deze stilte lijkt ons niet alleen te omringen, maar vindt ook haar weg naar binnen. We voelen hoe de rust van buiten naar binnen stroomt en ons middenin de stilte plaatst. Terwijl we naar de stilte luisteren, roept deze een innerlijke stilte in onszelf op. Alleen door innerlijk stil te zijn, kunnen we ons bewust worden van de stilte om ons heen. In die momenten zijn onze gedachten afwezig, en de stilte versmelt met ons bewustzijn in een vormloze, tijdloze ruimte. Deze ruimte voelt vredig en vruchtbaar aan, een bron van nieuwe ideeën en creatieve ingevingen.

Eckhart Tolle schrijft in The Power of Now dat deze verstilling ons in contact brengt met ons diepe Zelf en ons volledig in het Nu plaatst. Zodra onze gedachten afdwalen naar het verleden of de toekomst, wordt de innerlijke stilte verstoord en neemt ons ego het over. Dat is niet verkeerd, zolang we ons hiervan bewust zijn en het kunnen sturen. Door opnieuw naar de stilte te luisteren, keren we terug naar het Nu.

Interessant is het onderscheid in het Engels tussen silence en stillness. Waar silence de afwezigheid van geluid beschrijft, gaat stillness over innerlijke stilte: een aandachtig wachten, zonder verwachtingen. Het Franse woord attendre (wachten) ligt dicht bij attention (aandacht), zoals Simone Weil opmerkt. Ook Heidegger stelt in zijn Inleiding tot Metafysica dat ‘kunnen vragen betekent kunnen wachten’, wat niet meevalt in een tijd waarin alles snel moet gaan. Dit vraagt dus om een moment van reflectie voordat we reageren, wat ons naar het begrip ’tijd’ brengt.

Tijd kent net als stilte twee dimensies. Enerzijds is er de meetbare kloktijd, Chronos, zoals Joke Hermsen beschrijft in Stil de Tijd. Anderzijds is er de innerlijke tijd, Kairos, die we ervaren als duur of zelfs tijdloosheid. Deze innerlijke tijd brengt ons dichter bij ons diepe Zelf en wordt, net als innerlijke stilte, een rijke bron van inspiratie en creativiteit.

Kairos wordt vaak geassocieerd met het idee van ‘sacrale tijd’, omdat deze geïnspireerde en aandachtige momenten een onderbreking vormen van de alledaagse, lineaire kloktijd. Dit soort tijd creëert een tijdelijk intermezzo waarin we, al is het maar voor een onbepaald ogenblik, een glimp opvangen van de eeuwigheid. Terwijl Chronos de horizontale as van tijd vertegenwoordigt, de lineaire en meetbare tijd die we gebruiken om structuur aan ons leven te geven, symboliseert Kairos de verticale as. Deze verticale tijd ontstaat wanneer we voldoende rust, intuïtie en diepgang vinden, en het doortikken van de kloktijd even tot stilstand komt.

In zo’n moment vergeten we de druk van de klok en betreden we een andere ervaring van tijd. Deze dimensie voelt niet alleen ruimer en voller, maar biedt ook onverwachte inzichten en nieuwe mogelijkheden. We ontsnappen aan de haast van Chronos en ontdekken een diepere, betekenisvollere tijdsbeleving. Zoals William Faulkner het verwoordde: “Pas als de klokken zwijgen, komt de ware tijd tot leven.”

Tijdens wandelingen in de natuur, bijvoorbeeld tijdens een wildernistrail, ontdekken we wat stilte en tijdloosheid werkelijk betekenen. We zien hoe een landschap, een boom of een bloem stil en geworteld zijn in hun Zijn. Hetzelfde geldt voor muziek: het is de stilte tussen de noten die de muziek zo bijzonder maakt. Of in gesprekken: de stiltes die vallen, spreken vaak meer dan woorden.

Hoewel de afwezigheid van geluid behulpzaam kan zijn, hebben we deze niet nodig om innerlijke stilte te vinden. Langs de zee ervaren we hoe stilte aanwezig is onder het ruisen van de branding en het gekrijs van meeuwen. Het is deze natuurlijke stilte die ons verbindt met onze innerlijke rust en tijdloosheid. Deze ervaring, die al velen met ons hebben gedeeld tijdens een trail in de ongerepte natuur, brengt vrede en harmonie.

Merleau-Ponty beschrijft in De fenomenologie van de waarneming dat onze openheid als mens altijd gesitueerd is: we reageren op de uitnodigingen van de werkelijkheid om ons heen. De natuur en de stilte nodigen ons uit om los te komen van onze vooroordelen en op een nieuwe manier te antwoorden. Ze leiden ons naar de bron van ons innerlijk weten. Samen leren we dan, in die stilte, te luisteren naar wat werkelijk belangrijk is.

Door: Boy van Droffelaar PhD